Blikken op vrijheid

door Lense Lijzen

Film is een fascinerend medium. In je favoriete film ga je helemaal op en je kunt hem niet vaak genoeg zien.

JCSuperstarMaar film verkent ook grenzen. Bijvoorbeeld wanneer religie of het ‘heilige’ een hoofdrol speelt. Te denken valt aan ‘Jesus Christ Super Star’ en ‘The Passion of The Christ’. Daarbij zie je in de loop der jaren een verschuiving van de vraag of je Jezus mag uitbeelden, naar de vraag hoe je Jezus mag (of moet) laten zien. Het meest besproken (filmpje) in de afgelopen twee jaar is ongetwijfeld ‘Submission Part I’. Beelden met een boodschap. Persoonlijk begrijp ik de grote consternatie niet die is ontstaan. Onderdrukking van vrouwen aan de kaak stellen lijkt me een menselijke plicht, zeker binnen een godsdienst.

Maar ook wordt duidelijk, dat je met film kunt manipuleren, de nuance overslaan en zo tegenstand oproepen. Kritische zin is dus geboden, want film is een uitstekend middel om jouw thema op jouw manier te vertellen en het ook nog als algemeen geldende waarheid te bestempelen. In een vorig leven onderzocht ik met medestudenten de ontvangst van Duitse films in Nederland in de jaren dertig. Zeer leerzaam, omdat wij films te zien kregen die je niet zomaar te zien krijgt. Eén ervan was ‘Triumph des Willens’ van de Duitse cineaste Leni Riefensthal. De weergave (haar weergave) van de partijdag in Neurenberg was een filmtechnisch hoogstandje vol vernieuwingen, maar de propaganda té expliciet. De machthebbers -en de toeschouwers- zagen liever ‘gewone’ films waarin boodschappen waren verpakt. Dus werd de propaganda meer uitgewerkt in het goede blonde landleven, historische drama’s en films met verborgen antisemitisme.

Hoewel? Ronduit schokkend vond ik toen ‘Der ewige Jude’. Beelden van joden en het joodse leven werden op zeer suggestieve wijze afgewisseld met beelden van vliegen en ratten. Merkwaardig genoeg werd deze film door Geert Mak in de discussies rond Hirsi Ali’s ‘Submission’ aangehaald en ermee vergeleken. Waar het om het thema en de boodschap gaat, is er geen enkele overeenkomst; wel waar het om de suggestieve techniek en kracht van het medium gaat. Wie racisme wil prediken, zal bestaande clichés sterk aanzetten, wie op de bres wil staan voor vrijheid, zal de onderdrukking tot de kern van het verhaal maken. Of vrijheid voor mensen met deze duidelijkheid echt gediend is, vraag ik me af. Polarisatie ligt immers op de loer: Nederland anno 2006.

Strijd voor vrijheid wordt herkenbaarder waar mensen zelf in het geding zijn. Mensen aan wie je je kunt spiegelen. Ik denk aan ‘Gandhi’ en ‘Cry Freedom’ (over Steve Biko, met prachtige muziek). Of aan ‘Soldaat van Oranje’, dat in mei beslist weer te zien zal zijn. Dat vrijheid een gevecht kan zijn, ook met jezelf, komt op schitterende wijze naar voren in de recente Zuid- Afrikaanse Oscarwinnaar ‘Tsotsi’. Regisseur noch spelers ken ik bij name, maar de wending van de gewelddadige bendeleider (die per ongeluk een baby ontvoert) naar een mens met een hart vind ik ijzingwekkend, maar ook warm weergegeven. Het verhaal over de jonge Tsotsi straalt hoop uit op een beter leven.

Toch heb ik één vraag: waarom vindt een aantal mensen ‘hoop’ vandaag de dag soft? Wie geen hoop heeft, kan niet voor vrijheid op de bres staan. De kunst is daarom die -gezamenlijk- levend te houden. Daartoe sporen het herdenken van 4 mei en het vieren van 5 mei ons ook dit jaar weer aan.

gepubliceerd op 23 mei 2006



Alle columns