Geschreven door Rachelle van Andel
Voorgelezen door Sanne van Deursen
Geluidsmontage Seth Mook
Thema: Kantelende Werelden
Titel: Representatie

Representatie

In de nacht van zaterdag 8 op zondag 9 oktober 2022 werd Anna Maria van Schurman die leefde van 1607 tot 1678, verkozen tot belangrijkste historische Utrechter. De volgende dag was mijn intrede en bevestiging als predikant in Vrijburg en sprak ik over haar. Toeval bestaat niet. Zij was de eerste vrouw in Nederland die plaatsnam in de collegebanken. Wel zat ze achter een gordijn zodat de mannelijke studenten haar niet konden zien en was ze enkel toehoorder. Anna Maria was thuis in zowel de filosofie, theologie als de kunsten. Haar buurman zorgde ervoor dat zij naar de universiteit kon. Die buurman was Gisbertus Voetius, hoogleraar theologie aan de universiteit Utrecht en felle bestrijder van de remonstranten. Hij moet Anna Maria bewonderd hebben en gaf haar ook toegang tot zijn uitgebreide bibliotheek waar ze naar hartenlust boeken kon lenen.
Ook voor mij was de wereld van filosofische boeken een ontdekkingstocht. Het was niet vanzelfsprekend om filosofie, theologie en humanistiek te studeren. Predikant worden paste al helemaal niet in mijn belevingswereld. Ik groeide op in een klein dorpje in Noord-Brabant en was de eerste uit mijn gezin die naar de universiteit ging. “Wanneer ga je nou eens echt werken?”, was de vriendelijke verzuchting van mijn vader. Toch kreeg ik alle ruimte om mijn eigen weg te zoeken en waren mijn ouders hoe dan ook trots. Door mijn studie filosofie opende zich een ruimte die ik niet voor mogelijk had gehouden. Pas toen ik na mijn bachelor les kreeg van een vrouwelijke hoogleraar had ik door dat mijn blik door en door bepaald was door mannelijke denkers en filosofen.
Vanaf dat moment openen vrouwelijke theologen, filosofen en gemeenschappen nieuwe werelden. Werelden waarin ik ervaar dat ik mag verblijven en waar mijn denken geprikkeld wordt.
Representatie doet ertoe. Het maakt uit wie en wat je leest, welke rolmodellen je om je heen hebt en naar wie je kijkt, naar wie je opkijkt voor hoe je in de wereld staat en een ander mens tegemoet treedt. Diverse bronnen verbreden niet alleen jouw palet maar geven ook ruimte aan anderen om toegang te hebben tot werelden die zij kunnen verrijken.
Dat gebeurt niet alleen op de universiteiten maar ook op andere plekken in de samenleving. Dit jaar heeft Eindhoven (Lampegat in Carnaval-taal) voor het eerst een prinses carnaval. In een aantal dorpen gebeurde het al, maar de grote steden leken het nog niet aan te durven. Rosa van den Nieuwenhof of Mina d’n Urste heeft de primeur. Ze staat erop om ook prinses genoemd te worden: “Als je vaker ‘prinses’ voorbij hoort komen, gaan mensen het vanzelf normaler vinden dat de prins geen man hoeft te zijn.” Ook paus Franciscus stelde recentelijk dat de kerk nog altijd veel van vrouwen te leren heeft en we te weinig geluisterd hebben naar de stem van vrouwen.
Maar representatie gaat niet alleen over stem maar ook over kleur.
Een voorbeeld dat mij nog steeds ontroerd is het moment dat de trailer van de life action-animatiefilm The Little Mermaid uitkwam waarin Ariël gespeeld wordt door de vrouw van kleur Halle Bailey. Ouders hebben op social media de reacties van jonge kinderen die de trailer voor het eerst zien vastgelegd. Die beelden zijn ontroerend en laten de online haat verbleken. “Ze lijkt op mij!”, glunderen de kinderen als ze de kleine zeemeermin voor het eerst zien.
Ook de film The Woman King is in dat opzicht een aanrader. Deze film vertelt het verhaal van vrouwelijke zwarte krijgers die aan het hof van Dahomey vechten tegen een andere stam. Verkrachting en seksueel geweld worden en werden in gevechten ingezet als oorlogswapen. Het zijn meestal vrouwen die de pijn, stigma en schaamte die daarmee gepaard gaat ondergaan en gedehumaniseerd worden.
In The Woman King zijn het vrouwen die vechten en de mannen een kopje kleiner maken. Het perspectief wordt gekanteld en dat werkt bevrijdend. Vragen rondom intergenerationeel trauma, geweld tegen vrouwen en ons slavernijverleden blijven bestaan.
Dat deze films nu uitkomen, de paus zich uitspreekt en we prinses carnaval omarmen is van belang in een wereld waarin het maatschappelijk debat gepolariseerd is. Onze verbeelding wordt aangesproken en we worden uitgenodigd om nieuwe perspectieven in te nemen. Het is die verbeelding die wij zo hard nodig hebben in onze samenleving waardoor het dominante discours wordt uitgedaagd en op zijn kop wordt gezet. Dat is niet vrijblijvend en schept verantwoordelijkheid. Ja, want ook na de verkiezing van Anna Maria van Schurman die ze won van onder andere Dick Bruna en paus Adrianus zijn er nog vele werelden te kantelen.

gepubliceerd op 27 februari 2024