Zijn vrijzinnigen mensen die hun verstand gebruiken om te kunnen geloven? Zo ver gaat het misschien niet, maar over het algemeen geven zij zich niet zomaar over, zij willen een beetje eigen baas blijven in hun geestelijk huis.
Persoonlijk vind ik dit een groot goed, maar ook in deze 21e eeuw is het nog niet algemeen aanvaard. Niet in de wereld van religie, maar ook niet in de niet-religieuze wereld. Het is ook niet gemakkelijk als je zelf de nuance wilt zoeken en daarbij zwart-wit schema’s verwerpt. Dat geldt voor veel terreinen en zeker ook voor die van geloof en religie.
De ‘Zwitserse’ remonstrant Jean le Clerc (1657-1736) is in persoon een voorbeeld van deze spanning tussen geloven en denken. Hij vindt dat je met de rede heel goed kunt leven, ja zelfs dat je deze moet gebruiken als toets voor wat je kunt geloven. Dat levert soms moeilijk te begrijpen gedachten op. Zo verwerpt hij de bijbelse wonderen wanneer ze niet met het verstand verklaard kunnen worden, maar voor de wonderen door Jezus maakt hij een uitzondering.
Zelf spreekt hij overigens niet van spanning, dat is meer iets dat anderen zo noemen. Voor hem is het een beginsel van werken om vragen te stellen, of het nu om geloof, geschiedenis of natuurwetenschap gaat. Maar problematiek of niet, de discussies worden nog steeds gevoerd.
Een mooi voorbeeld is een avond, eind november, in de Beurs van Berlage over het thema ‘Geloven en/of weten’. Natuurwetenschappers, filosofen en een enkele theoloog zijn de debaters. De eersten zijn in twee groepen in te delen: natuurwetenschappers die zich ‘strikt’ aan de evolutieleer houden en zij die wel van een ‘plan’ willen spreken, bij voorbeeld het omstreden Intelligent Design. Mij viel op dat deze worsteling tussen geleerden, die al sinds Darwin bestaat, nog zo heftig was. Maar ook dat christenen in de gedachtevorming van veel natuurwetenschappers blijkbaar allemaal orthodox zijn en met de evolutie niets te maken willen hebben. Een heel andere ervaring uit mijn studieverlof is het lezen van het boek ‘Mijn vrijheid’ van Ayaan Hirsi Ali. Toen het deze herfst verscheen en zij veel in de publiciteit was, vond ik het tijd om het te gaan lezen en dat kan ik u zeker aanraden. Ook als u met Ayaan niet veel op hebt. Mijn kijk op haar en wat ze heeft willen zeggen is er in ieder geval scherper op geworden.
Meer dan ik had vermoed, ben ik geschrokken door hetgeen religie uit de macht der gewoonte kan aanrichten, omdat er ‘niet wordt nagedacht’. Wanneer kritiek gelijk staat aan afvalligheid en wanneer anders-zijn, betekent dat je buiten de gemeenschap raakt en dit soms met de dood moet bekopen. En dan is er natuurlijk de invloed van bepaalde gebruiken, al of niet van religieuze oorsprong. Alleen al de dramatische beschrijving van haar besnijdenis maakt Ayaan een andere vrouw; want er zijn velen zoals zij en zij is er nog betrekkelijk goed vanaf gekomen.
Nee, ‘redelijk’ geloof heeft goede papieren in een wereld die wel denkt, maar niet altijd nadenkt. Ik hoop, dat we er met elkaar het nodige van mogen en kunnen uitdragen.
gepubliceerd op 23 januari 2007