Heb je in Vrijburg ook wel eens de blik naar boven gericht, ver boven het orgel en het kruis? Wat zit daar toch voor een grijze steen op het hoogste punt van de witte bogen? Een engel? De steen zit te hoog en is te klein om met het blote oog te kunnen onderscheiden.
Daarom besloot ik om mijn telelenscamera mee te nemen en in te zoomen op die steen. Het resultaat zie je op de foto. Het is geen engel met vleugels, maar een pelikaan met een jong. Dit is een bekend motief uit de christelijke kunst van de Middeleeuwen: de pelikaan pikt zich in de borst en voedt met haar bloed haar jongen. Daardoor werd de pelikaan een ‘vanzelfsprekend’ symbool van Christus die zichzelf opofferde (Jan van Laarhoven, Beeldtaal van de christelijke kunst 2008). Dit symbool was populair in de Middeleeuwen tot ver in de 19e eeuw.
Waar komt de pelikaan legende vandaan? In de bijbelvertaling van het Nederlands Bijbel Genootschap (2004) komt de pelikaan niet voor. In de King James vertaling (1611) komt hij wel voor : “I am like a pelican of the wilderness: I am like an owl of the desert” (Psalm 102:7). De Friese Bijbel (1995) volgt de Engelse vertaling: “Ik lykje in pilekaan yn é wildernis”. In het NBG is het dan een uil in de woestijn, een steenuil in een verlaten bouwval. Het brede verhaal van moeder pelikaan komt voor in een Grieks-christelijke tekst die in de tweede eeuw na Christus in Alexandrië werd geschreven (Fysiologus) en die vol staat met legenden waarin dieren christelijke waarden symboliseren. De pelikaan legende gaat dan als volgt. Moeder pelikaan kreeg drie kinderen die agressief werden en probeerden de moeder in de ogen te pikken en te verwonden. Moeder werd het
agressieve gedrag van de kinderen zat en drukte ze dood. Na drie dagen kreeg ze spijt en pikte zichzelf in de borst. Met haar eigen bloed bracht ze de kinderen weer tot leven waarna ze zelf overleed. Wat zeggen biologen ervan? De pelikaan heeft een lange snavel en een keelzak waaruit hij de jongen voert met resten van vis en halfverteerd voedsel dat roodkleurig is. Dat kan een rode vlek geven op de borst van de moeder. Mensen hebben heel vaak dieren eigenschappen toegeschreven. Dit zegt meer over de mensen dan over de dieren. Pelikanen kunnen groot worden: een lengte van 1,80 meter en een spanwijdte van 3 meter! Dan is de steen in de Vrijburg maar een miniatuurtje. Hoe die pelikaansteen in Vrijburg is gekomen weet ik niet. Dat kan iemand anders ons misschien vertellen. Past de legende van de pelikaan bij de vrijzinnige theologie van 2019? Daar mogen onze theologen antwoord op geven.
JanSietse Stilma
gepubliceerd op 1 december 2019