Geschreven door Phillipp de Vries
Voorgelezen door Gert van Drimmelen
Geluidsmontage Seth Mook
Thema: Brief aan
Titel: Beste Hannah
Beste Hannah,
Jij voelde al tijdens mijn studiedagen als een goede vriendin voor mij. Niet alleen jouw filosofie en jouw gedachten droegen me, nee ook jouw persoon was voor mij indrukwekkend. Hoe je daar zat, tijdens het beroemde interview met Günther Gaus, rokend, denkend, sprekend – vlijmscherp en aristocratisch op een waardige en waarachtige manier.
Ik denk dat ik van jou het filosoferen heb mogen leren – jij die alles wilde zijn behalve een filosoof, dat wil zeggen een wereldvreemde, eenzame theoreticus zonder noemenswaardige impact die alleen hoog van de toren blaast. Ja, ik had je zelfs graag willen bezoeken in jouw nieuwe “Heimat” de Verenigde Staten van Amerika; ik meen te weten wat voor een mooi avontuur het is om te wortelen in een nieuwe taal en cultuur.
Jij durfde te denken, koste wat kost. Voor jou een noodzaak en een verantwoordelijkheid die je altijd voelde. “Denken ohne Geländer” noemde je dat, denken dus zonder een leuning. En zo dreigde je soms ook van de trap te vallen van het denken: Als observator van het Eichmann-proces bijvoorbeeld. Adolf Eichmann stond in Israël terecht voor het organiseren van de massamoord aan met name Joden en andere bevolkingsgroepen. De meesten in jouw Joodse gemeenschap meenden getuige te zijn geweest van een proces tegen een kwaadaardig monster. Jij vond Eichmann daarentegen een “nobody”, een “Hanswurst”, een niemand, de belichaming van een Duitse bureaucraat zonder enige empathie of fantasie, met een gebrek aan denkvermogen en een geschikt studieobject voor het onderbouwen van je theorie van de banaliteit van het kwaad. Dit kostte je veel: jij kreeg fors tegengas van veel andere Joden, jij verloor vrienden, en toch hield je voet bij stuk bij wat jij dacht dat de waarheid was. “Ich will verstehen” – ik wil begrijpen, zei je altijd. Zelf ontvluchtte je uit een concentratiekamp in Duitsland, je was jarenlang stateloos, een vluchteling. Uiteindelijk veel later ben je Amerikaans staatsburger geworden. En ondanks (of misschien juist door deze ervaringen, dit zou ik je graag willen vragen lieve Hannah) ben je een oprechte optimist gebleven, iemand die van de wereld houdt; amor mundi noemde je dat, de liefde voor de wereld.
Het concept van je toenmalige minnaar, die je liet vallen toen het niet meer opportuun was om met een Jood gezien te worden, Martin Heiddegger, was het Sein-zum-Tode. Een op eindigheid, dood, afkeer van de wereld gerichte filosofie, zo zou je het kunnen lezen. Jij daarentegen had het over nataliteit; misschien een soort Sein-zum-Leben, mag ik dat zeggen? Over het feit dat met ieder mens een onvervangbaar, eenmalig verhaal in het weefsel van verhalen komt, een begin, een initium zoals jij het noemde.
En Hannah we waren het niet altijd met elkaar eens, daar heb ik toen een hele scriptie aan besteed: Hoe kon je niet zien, dat de zwarte burgerrechtenbeweging net zo oprecht en echt politiek in haar doelstellingen was als bijvoorbeeld de Joodse bewegingen? Voor jou waren de zwarte personen die in Brown versus Board of Education met succes tegen de segregatie op scholen vochten alleen maar “social climbers”. En ondanks mijn forse kritiek op dit punt schreef ik mijn scriptie toen ook om te laten zien: Jouw denkkaders zijn zelfs inclusiever en groter dan je zelf kon bevatten; Arendt kan tegen Arendt worden gelezen. Iets wat je misschien niet met dank aanneemt, maar het laat je wel zien, dat ik op dat punt jouw “Geländer” durfde los te laten.
Hannah blijf zo, ondanks alles. Jij hebt me laten zien en voelen wat het betekent je eigen weg te gaan, tegen alle weerstand in, ook al kost je dat soms veel en dreig je alles te verliezen. Als we elkaar zouden kunnen ontmoeten, zou ik voor één avond ook weer beginnen met roken, met jou; niemand staat het zo goed als jij. En jij hebt me laten zien hoe een mens ruimte kan opeisen en tegelijkertijd toch ook kan beseffen dat niemand op aarde de waarheid in bezit heeft. Zo klinkt dan ook een van de laatste zinnen van jou in het interview met Günther Gaus: En uiteindelijk kunnen we allemaal zeggen: God vergeef hen, want zij weten niet wat ze doen. Een besef van genade. Dit leek bij jou net zo groot te zijn als de noodzaak en urgentie om in deze gevallen wereld, verantwoordelijkheid te nemen.
In dank en verbondenheid,
Philipp.
gepubliceerd op 12 december 2023