Geschreven door Eli Valeton
Voorgelezen door Gert van Drimmelen
Geluidsmontage Seth Mook
Thema: Jaloezie

Een allegorische voorstelling van de jaloezie is meestal een oude, lelijke vrouw die haar hart opeet en vaak vergezeld is van een hond en slangen. “Zijn hart eten” is een oud spreekwoord dat ik in het Nederlands niet eerder ben tegengekomen. Het Engelse “eating one’s heart out” ken ik wel. Het betekent zoveel als: verteerd worden door. De hond in de afbeelding staat niet voor trouw maar voor ongebreidelde lust. Wat de slangen betekenen weet ik niet. Niet veel goeds vermoedelijk.

Het is niet vreemd dat voor een lelijk mens gekozen wordt als allegorie. Jaloezie is een ondeugd die tot veel bitterheid kan leiden en verscheurde relaties. Maar waarom een vrouw? Kan een man niet jaloers worden? Natuurlijk wel! Het is alleen een traditie om in allegorische voorstellingen begrippen als vrouw af te beelden. De zeven deugden zijn ook vrouwen.

Bij het begrip jaloezie denken we het allereerst aan relaties waarbij de ene partner de ander niet vertrouwt, het niet accepteert dat die ander ook aandacht schenkt – of nog meer – aan een derde. Is er echt sprake van ontrouw? Of zijn de verwachtingen te hoog gespannen? Of de eisen te streng? Maar wat als die emoties terecht zijn? Wat is de oplossing? Als uitpraten en de waarheid boven tafel halen niet helpt biedt therapie misschien een uitweg.

We kennen ook allemaal wel een voorbeeld van iemand die jaloers is op de aandacht die de partner geeft aan kinderen uit een vorige relatie.

Wij mensen letten op elkaar, kijken naar elkaar, vergelijken onszelf met anderen. Daar is niets mis mee. We laten ons inspireren, we volgen het goede voorbeeld en we leren van anderen op die manier. We trekken ook graag dezelfde – of ongeveer dezelfde – kleren aan die we bij anderen, bij voorbeeld leeftijdgenoten, zien. We doen dus met de mode mee. Dat geldt ook voor trends die we volgen op gebied van cultuur, sport, eten en drinken. Dat geeft ons het gevoel erbij te horen. Een zeer menselijk verlangen.

Soms kunnen mensen hevig tekeer gaan tegen de zogenaamde elite, tegen mensen of instellingen die meer hebben, meer geld of meer macht, betere connecties. Omdat ze zelf niet zoveel geld hebben of minder kansen kregen om in onze maatschappij vooruit te komen. Dat lijkt jaloezie maar is het dat ook? Misschien. Ik denk dat die woede heel vaak wijst naar ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Is het zondig om daar onder te lijden? Of zou het zondige soms ergens anders in onze maatschappij zitten?

Het begrip “hoofdzonde” komt in de bijbel niet voor. Maar een van de tien geboden zegt ons niet te mogen begeren wat een ander heeft, zijn/haar bezit niet en zijn/haar relaties niet. Daarbij denk ik niet alleen aan diefstal. Ook de gedachte, de fantasie, is al fout. Dat zit dicht bij jaloezie.

Maar wat is het dan eigenlijk, jaloezie? Synoniemen zijn ijverzucht, nijd, afgunst. Een prachtige definitie komt van Immanuel Kant. Hij zag jaloezie als “een onwil ons eigen welbevinden overschaduwd te zien worden door het welbevinden van anderen, omdat de standaard die we gebruiken om ons welbevinden aan af te meten niet intrinsiek is aan ons eigen gevoel, maar aan hoe het vergelijkt met wat we zien van anderen”

Er is nog een synoniem: het enigszins ouderwetse woord “naijver”. Dat kennen we vooral uit de bijbel. In Exodus 20 wordt verteld over Mozes die de berg op is geweest en bij terugkomst het volk namens God het verbod oplegt zich tot andere goden te richten. God zegt:
“Niet zul je je voor hen buigen en
niet zul je hen dienen;
want ik,
de ENE, God-over-jou, ben een naijverig God
die onrecht van vaders aan zonen bezoekt,
aan drie en vier generaties
van hen die mij haten;
en die vriendschap bewijst aan duizenden:
aan hen die mij liefhebben
en mijn geboden bewaken!”

Dat klinkt angstaanjagend. Vooral die straf aan nakomelingen van slechte mensen klinkt wraakzuchtig. Maar het gekke is – en ik kan dat niet verklaren – dat het mij ook een gevoel van veiligheid geeft. God laat mij niet los! Reken ik mijzelf tot de “duizenden die hem liefhebben”? Is dat hoogmoed?

Als jaloezie een hoofdzonde is, dan is er ook een parallelle ondeugd. Dat is een ander jaloers máken, door op te scheppen, te pronken. En dat is hoogmoed, de eerste en de ergste van de zeven hoofdzonden, misschien wel de enige.

gepubliceerd op 15 november 2022