“Het enige excuus om oorlog te mogen voeren is als de vrede en veiligheid in gevaar worden gebracht en praten geen resultaat oplevert”, aldus formuleerde Cicero zijn motief voor een gerechtvaardigde oorlog. Er moet een legitieme reden bestaan, zoals zelfverdediging, er moet een formele oorlogsverklaring zijn door een wettige overheid en de oorlog moet op een juiste manier worden gevoerd, zo gaat hij verder.

Hoewel er slechts enkele decennia tussen liggen, lijkt het een lange weg naar de wereld van het Nieuwe Testament waar we in de Bergrede en later in de Brieven van Paulus lezen dat God liefde is en dat die liefde geweld radicaal afwijst. De wapenen van christenen zijn gebed, geloof en hoop en indien nodig, uiteindelijk lijden. Zoals de Meester was, zo moet de knecht zijn. Het Koninkrijk van God is boven alles een Koninkrijk van Vrede. Nu was dit niet bedoeld als een abstract ideaal, iets waarover we praten, maar in de praktijk ontkennen. In de eerste eeuwen na Christus was het algemeen aanvaard onder christenen dat oorlog en religie tegenstrijdig met elkaar waren. Dit vereiste een radicale politieke keuze; christenen konden de politieke status quo niet accepteren. Het Romeinse Rijk vertegenwoordigde alles wat tegen de ethiek van de kerk inging; dienstweigering en het weigeren van overheidsfuncties was een middel om juist de basis van de staat te ondermijnen. Het menselijk leven was heilig en God verbiedt het doden, zelfs voor een rechtvaardige zaak.

Natuurlijk dachten niet alle christenen zo en niet iedereen die wel zo dacht had de moed om die idealen in praktijk te brengen. De eerste christenen waren niet veel anders dan wij. Vanaf de tweede eeuw vinden we verslagen van christenen die in het leger waren. Als iemand christen werd en al in het leger zat of in overheidsdienst was, dan mocht hij dat blijven doen, maar hij moest weigeren te doden, zelfs als het werd opgedragen.

In het alledaagse leven moeten christenen echter wel geweld gebruiken om de vrede te bewaren en de onschuldigen en kwetsbaren te beschermen.

Of niet soms……..

Vanaf de 4e eeuw hebben christelijke denkers, uitgaande van Jezus’ woorden, gezocht naar antwoorden op die vragen. Is het ooit gerechtvaardigd oorlog te voeren en zo ja welke middelen zijn daarbij geoorloofd?

Augustinus erkent dat we niet leven aan het einde der tijden en dat absolute morele zuiverheid een onmogelijk ideaal is. Dat de kerk dat niet alleen aan zichzelf verplicht is, maar ook het zout moet zijn in de samenleving. Als we passief zijn en alleen in gebed blijven, staan we toe dat onrecht en kwaad in dit aards bestaan alle kans krijgen. In het aardse bestaan is passiviteit of pacifisme een mogelijke en misschien nobele keuze voor een christen, maar moreel is die niet helemaal terecht.

Er bestaan geen moreel feilloze keuzen. Dat wil niet zeggen dat de ene keuze niet beter of slechter kan zijn dan de andere. In de christelijke traditie van oorlog voeren is dat geen moreel zuivere keuze; het is alleen de minst slechte.

Na Augustinus hebben vele theologen een bijdrage geleverd aan de basis van de moderne internationale wetten. Er zijn omstandigheden waarin oorlog een onontkoombare zonde is, het minst slechte van twee kwaden, een noodzakelijk kwaad. En bij die omstandigheden is het het beste dat we die keuze beperken, onder controle houden en daarvoor regels hanteren.
De vraag rest: Wat is een wettige autoriteit.
Eens was dit de keizer of de koning, toen werd het de staat, tegenwoordig bepleiten velen dat het de organisatie van de Verenigde Naties is. Dat doet de vraag rijzen: hoe kan morele autoriteit toegeschreven worden aan een organisatie die voor de helft bestaat uit vertegenwoordigers van schrikbewinden.

Wat is een rechtvaardige zaak?
Helaas schijnt de geschiedenis het antwoord te geven als “de onze “- wie die “wij” ook zijn! Hitler achtte zijn zaak de juiste, zo ook Pol Pot, Milosovicz en ook Hezbollah. En zo kunnen we eindeloos doorgaan:

Wanneer is het moment dat oorlog de laatste uitweg is? Hoe bepalen wij het tijdstip waarop de rol voor vreedzame onderhandelingen is uitgespeeld? Kunnen we ooit de balans vinden tussen het goede en kwade, vóór we handelen? Wie heeft legitieme bedoelingen? Is een legale oorlog hetzelfde als een legitieme oorlog?

Dit alles kunnen we samenvatten met de titel: ’Kan er ooit een legitieme oorlog bestaan?’ We eindigen dan ook zoals we zijn begonnen, met een vraag. Men kan slechts hopen dat zo nu en dan de gedachtegang van vraag tot vraag niet geheel waardeloos zal blijken te zijn.

Naar: Can there be a Just War? door Rev. Nigel Playfair, Belfast. Bewerking vanuit het Engels door Conna Wardenaar

gepubliceerd op 23 mei 2007