Geschreven door Matthijs de Jongh
Voorgelezen door Matthijs de Jongh
Geluidsmontage Seth Mook
Thema: Pinksteren

De afgelopen maanden lazen we in Kring Centrum een essay van de historicus Philipp Blom. De titel luidt: ‘Het grote wereldtoneel’. Het gaat over de betekenis van collectieve verhalen. Gedeelde verhalen die mensen in de loop van eeuwen in staat stelden het hoofd te bieden aan opgaven van hun tijd. Denk aan het verhaal van de barmhartige Samaritaan dat charitatieve instellingen inspireerde. Of aan het verhaal van de mensenrechten in de decennia na de oorlog. Het gedeelde geloof in mensenrechten stelde de naoorlogse generaties in staat om gezamenlijk de schouders eronder te zetten onder respect voor het individu. 

Volgens Blom staan wij vandaag op een nieuw breukpunt in de geschiedenis. De klimaatverandering dreigt oncontroleerbaar te worden en bedreigt de vrijheid van onze kinderen. We hebben behoefte aan een nieuw verhaal waarmee we milieuproblemen gezamenlijk het hoofd kunnen bieden. Een verhaal niet alleen van vrijheid, maar ook van gelijkheid en broederschap. Een verhaal dat ook inspireert op de dag na Pinksteren. 

Over dit thema is binnen Vrijburg de laatste maanden veel gesproken. Individualisering en secularisering hebben veel goeds gebracht. Maar zij hebben ook een gemis achtergelaten. Iedereen kan zijn eigen wereldbeeldje in elkaar knutselen, maar is er wel iets gemeenschappelijks voor het christendom in de plaats gekomen? Kunnen wij het spirituele gat vullen met een nieuw verhaal dat de verbinding in de samenleving versterkt? Is er nog plaats voor een gedeeld narratief in een post-christelijke samenleving? 

Het thema van de Broze Aarde gooit hier denk ik hoge ogen. De klimaatverandering stelt ons niet alleen voor opgaven maar biedt ook kansen. Kansen op een evenwichtiger en harmonischer samenleving. Het thema van de Broze Aarde gaat over solidariteit: solidariteit tussen rijke en arme landen, tussen rijk en arm in Nederland en tussen huidige en toekomstige generaties, en vooral: tussen de mens en zijn planeet. 

Er ligt hier ook een kans voor ons als geloofsgemeenschap. Het thema reikt namelijk over de religies heen. Antjie Krog heeft dat goed gezien. Haar boodschap is seculier, maar zij put uit oude christelijke vormen. Als christenen beschikken wij over een liturgische schatkamer waarmee wij inhoud kunnen geven aan een besef dat wij delen met de generaties die ons voorgingen en die na ons zullen komen. Het thema van de Broze Aarde kan seculier en religieus worden ingevuld. Dat biedt juist ons als vrijzinnigen nieuwe mogelijkheden.

Daarbij kan ons vrijzinnige gedachtegoed wel een opknapbeurt gebruiken. Het homohuwelijk waar we nog altijd zo trots op zijn, dateert alweer van 1986. Een volle generatie terug. Willen we onze relevantie voor de toekomst behouden, dan moeten we op zoek naar nieuwe thema’s. Thema’s die we kunnen verdiepen met behulp van de schatkamer van de christelijke traditie. 

Met de Broze Aarde kunnen we de grote opgaven van onze tijd verbinden met een oude notie. In de bijbel wordt de schepping op tal van plaatsen bezongen. Telkens weer verhalen die getuigen van het indringende besef van de kleine mens die zich geplaatst weet op een bruisende planeet in een ontzagwekkend heelal. Dat universele besef kunnen wij met behulp van het thema van rentmeesterschap uitwerken om invulling te geven aan onze verantwoordelijkheid van vandaag. 

Over die verantwoordelijkheid wil ik nog iets zeggen. Er bestaat namelijk een verband tussen kennis en verantwoordelijkheid. Waar onze kennis toeneemt, neemt ook onze verantwoordelijkheid toe. Vaak meer dan ons zelf lief is. Ik zag dat vorige week voor mijn ogen gebeuren. Mijn dochter moest op school haar ecologische voetafdruk berekenen. Ik kan dat ieder van u aanraden overigens – google maar eens op ‘voetafdruktest’. Op een website vulde ze in hoe vaak ze met vakantie ging, met welk vervoermiddel, hoe veel nieuwe apparaten ze jaarlijks kocht. Hoewel ze zichzelf milieubewust beschouwt en enthousiast handelt in tweedehandskleding, was de uitslag confronterend: ze consumeert 2,5 maal meer dan de aarde kan dragen. En dát zou de rest van de familie weten. Zelfs de ingediëntenlijst van de Nutella werd aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen. En ja hoor, palmolie. Mijn dochter was onverbiddelijk: niet alleen van het vlees af, voortaan ook geen Nutella meer. Onze kennis was toegenomen en daarmee onze verantwoordelijkheid. Meer kennis leidt tot meer verantwoordelijkheid, of we dat leuk vinden of niet.
Als rentmeesters zijn wij ervoor verantwoordelijk om de aarde in haar broosheid door te geven aan hen die na ons komen. Aan het leven van de toekomst. Onze toegenomen verantwoordelijkheid stelt ons voor nieuwe vragen. Kunnen wij bijvoorbeeld een naaste zijn voor hen die nog geboren moeten worden? Ja. Ik geloof dat dat kan. Vanuit ons ontzag voor de Broze Aarde. De Broze Aarde, waarover Antjie Krog zingt:|

O Aarde, O Waterplaneet –
Kastijd-blauw-bonzend in lichte vingerafdrukken van wasem.
O prille Planeet uit tumultueuze begintijden
Titanisch schroot treft u in de flanken,
En brengt water, brengt bacteriën…
U maakt zuurstof met groen-groene algen.
Weergaloos uw majesteit.

 

gepubliceerd op 24 mei 2021