Geschreven door Phillip de Vries
Voorgelezen door Gert van Drimmelen
Geluidsmontage Seth Mook
Thema: Kantelende Werelden
Titel: Sisyphus en Ikarus

Sisyphus en Ikarus – over het overschrijden en transformeren van grenzen in deze wereld.

“We moeten ons Sisyphus als een gelukkig mens voorstellen” zo stelt het Camus in zijn boek “De mythe van Sisyphus”. Deze mythe draait om het absurde, herhaalde en schijnbaar tevergeefs verzet van Sisyphus dat schuilgaat achter zijn Goddelijke taak, straf en lot om elke dag opnieuw een poging te doen om een loodzware steen naar de top van een berg te rollen, die altijd weer naar beneden terugrolt. En juist dit krachtige verzet is volgens Camus een verzet tegen het absurde. Ja sterker nog: Sisyphus moeten we ons voorstellen als een gelukkig mens, want de steen en deze taak is volledig van hem, het lot is van hem, het hoort, zo schreef de filosoof Camus, volledig bij hem. Hij kan het zich, zo zou je kunnen zeggen, op een tegendraadse manier toe-eigenen, ook al kantelt zijn wereld elke dag opnieuw.

Toen ik in het Stedelijk voor een schilderij van de kunstenaar Felix de Rooy stond voelde ik op een soortgelijke manier een dubbele, schijnbaar paradoxale (want door het noodlot bepaalde), verbeelding van kracht en geluk. De afbeelding is hierbij gevoegd.
Een andere schijnbaar tragische figuur uit de Griekse mythologie is op dit schilderij te zien: Ikarus, de zoon van Daedelus.

Ik kwam de mythe van Ikarus voor het eerst tegen in mijn lessen Latijn op school: Daedalus en Ikarus maakten vleugels die met was op hun lichaam vastgemaakt werden om van de gevangenschap door koning Minos op Kreta te kunnen ontvluchten. De bedachtzame vader Daedalus waarschuwde Ikarus vóór het begin van de vlucht om niet te dichtbij de zon te komen, want anders zouden de vleugels smelten en Ikarus verbranden. In mijn lessen Latijn lag de moraliserende interpretatie al op de loer: Ikarus kwam te dichtbij de zon, de vleugels begonnen te smelten en hij stortte ontvlamt naar beneden. Een straf dus voor zijn hoogmoed of op z’n minst een logisch gevolg van zijn overmoed, zo scheen de glasheldere boodschap. Tevens was het een waarschuwing: zo zal het ook jou gaan als je niet volgens de regels speelt of te veel van het leven wilt.

Mijn aanhoudende fascinatie, bewondering en sympathie voor Ikarus stond haaks op de morele boodschap en afkeuring voor deze figuur van de standaardinterpretatie die we moesten leren.
En toen stond ik voor het schilderij van Felix de Rooy, aangetrokken door de warme, levendige en vurig-felle kleuren, de dynamische, sprankelende lijnen en contouren en de pure, volle energie die van deze figuur spetterde. Het heelal om die figuur leek verlicht door die figuur die letterlijk in vlammen stond, sterker nog, een vlam was. Om eerlijk te zijn schrok ik toen ik besefte dat dit niet alleen een fascinerend schilderij van een ontvlamd wezen was, een speelse poging en een beroep op onze verbeeldingskracht van wat het betekent vuur en vlam te zijn, maar dat dit een afbeelding van de mythische, als hoogmoedig bestempelde Ikarus was.

Wat ik met mijn woorden niet wist te doen, namelijk recht doen aan het hele verhaal van Ikarus, kwam ineens tot uitdrukking in dit krachtige beeld: Een man, volop in vlammen, verlicht, tegendraads en niet te buigen, allesbehalve klein en nederig, een moment van kracht en veerkracht, een rebels moment van verzet dat niet alleen rechtstreeks tot straf leidde maar ook tot vuur, licht en een korte, oneindig krachtige schittering.

En wat doen wij anders dan heel even schitteren hier op aarde, in al die werelden en met al die profeten die ons vertellen hoe we het kantelen van deze werelden zouden moeten stoppen. Ineens wist ik het – dit schilderij deed wat je met woorden maar moeilijk kunt; het verbeeldt de kracht van verzet, van overstijgen en het zalige geluksmoment van het even schitteren.

Wat een prachtig Ikarus-moment, waarvan ik getuige mocht zijn op een ochtend in het Stedelijk.

gepubliceerd op 6 februari 2024