In museum het Rembrandthuis hing tot half juli een nieuw ontdekt schilderij van Rembrandt; de lachende Rembrandt.
Het is om verschillende redenen een intrigerend schilderij. Het is zonder twijfel een portret van Rembrandt zelf en bovenal een portret van een lachende man, een lach die geloofwaardig is. Rembrandt was veel bezig met menselijke emoties en kon die heel goed pakken. Er waren in Rembrandts tijd meer schilders die de lach probeerden te vangen zoals Frans Hals en Jan Lievens, maar ze kunnen aan de levendigheid en presentie van deze lachende Rembrandt niet tippen. Rembrandt was een vrijzinnig mens, zoals dr. Gerda Hoekveld in haar boek De God van Rembrandt (Meinema, 2005) aantoont. Niet voor niets was hij geloofsgenoot van Johannes Uyttenbogaert die hij prachtig portretteerde en waarvan hij ook een ets vervaardigde die als ‘reclamefolder’ voor de vrijzinnigheid werd verspreid. Rembrandt ging in het spoor van Uyttenbogaert in tegen het strenge Calvinistische Nederland van het begin van de 17de eeuw. En daarbij hoorde de bevrijdende lach.
Er is echter in dit portret een geheim verborgen dat door de moderne technieken kon worden gevonden. En misschien mogen we dit geheim, gezien Rembrandts religieuze achtergrond met theologiestudie en al in vrijzinnige kring, wel een geloofsgeheim noemen, of, vertaald in het latijn, sacrament… dat op zijn beurt weer vertaald kan worden met gewijde handeling. De lach verbergt een geheim, altijd, bij iedereen, maar onthult tegelijkertijd een stukje van dat geheim voor de oplettende toeschouwer; de ontwapenende lach. En die onthult, en daarbij baseer ik mij op de deskundigen die het portret recent röntgenden, dat zich onder de lach een schilderij bevindt dat David verbeeldt die het hoofd van Goliath aan koning Saul aanbiedt. Rembrandts lach over dit lugubere tafereel heen.
Wat een lach met een knipoog: de macht, de sterke hand, wordt in de vorm van een hoofd aangeboden aan de machteloze, depressieve koning Saul. En dat dat hoofd van Goliath gelachen heeft, weten we uit het heroïsche verhaal uit 1 Samuel 17. Goliath lachte en ging ten onder; wie het laatst lacht, lacht het best… en dat is Rembrandt in dit geval. Die lacht om de macht die machteloos blijkt. Dr. Gerda Hoekveld toont aan dat Rembrandt heel kritisch politiek dacht en koos voor de zwakken. Prachtig dit geheim, dit geloofsgeheim van Rembrandt anno 2008. Hij lacht ons voor, hij laat zien dat we mogen lachen om de macht, de machtigen mogen uitlachen.
Niet te geloven: het lachende sacrament van Rembrandt.

gepubliceerd op 23 september 2008